Opa

Vorige week donderdag ging om 4 uur ’s middags de telefoon. Het was m’n moeder. Dat kon eigenlijk maar één ding betekenen en al gauw werd mijn bange vermoeden bevestigd. Opa was overleden.

Een tengere kerel met een krachtige handdruk en een trotse witte haardos: dat was mijn opa, de vader van mijn vader, een opa waar ik trots op was. Ogenschijnlijk had de tijd stilgestaan voor hem, want het was hem niet af te zien dat hij maar enkele jaartjes van de honderd verwijderd was. Daarnaast verkeerde hij in een blakende gezondheid en was hij tot het laatst vitaal en levenslustig.

Pas de laatste jaren werd het verval langzaam zichtbaar. Zo durfde hij een paar jaar geleden geen auto meer te rijden en besloot hij zijn Berlingo uiteindelijk maar aan mijn oudste neef te geven (die met het ding onderweg naar Spanje door een milieuzone reed, waarna de boete nog voor mijn opa was; ik geloof dat mijn moeder krom lag van het lachen).

Vorig jaar kwam de corona er nog bij, waardoor hij vereenzaamde. Het deed zijn gezondheid geen goed. Begin deze maand volgden de angstaanjagende berichten elkaar in hoog tempo op. Dit kon niet veel langer goed blijven gaan, maar uiteindelijk kwam het overlijden toch nog redelijk onverwacht.

Welke herinneringen me zijn bijgebleven? Na diep graven kan ik me uit mijn jeugd een aantal dingen herinneren. Dat hij tijdens het rijden altijd zat te fluiten (hij probeerde ons dan wijs te maken dat hij een fluitje had ingeslikt), dat hij patat junkfood noemde en dat hij me met schaken keer op keer vreselijk inmaakte (dat hadden jullie niet gedacht zeker).

Van de laatste jaren herinner ik me vooral zijn aanwezigheid bij mijn promotie en de ontreddering toen mijn oma was overleden, maar verder zijn weinig momenten echt blijven hangen. Opa was er gewoon. Vaak verkondigde hij zelfbedachte oplossingen voor allerlei maatschappelijke problemen en anders haalde hij herinneringen uit zijn jeugd op.

Een aantal jaar geleden deelde hij zijn levensverhaal met een aantal kinderen, dat daar toen een heel werkstuk van maakte, wat vervolgens in een kerk werd vertoond. Het was dan ook niet verrassend dat zijn jonge jaren, toen hij in Indonesië woonde, hierbij flink werden uitgelicht. Hij beweerde al vijf keer aan de dood te zijn ontsnapt. Dat hij nog steeds in leven was, verbaasde hem.

Dat benadrukte hij nogmaals in ons laatste gesprek. “Mijn broers en mijn vader zijn 80 geworden en ik ben 96!”, zei hij meer verbaasd dan triomfantelijk toen ik hem over de telefoon feliciteerde met zijn laatste verjaardag. Anderhalve maand later was de dood hem dan toch te slim af.

Vandaag was de crematie in de plaats waar het 96 jaar geleden allemaal voor hem begon: Utrecht. De cirkel was daarmee weer rond, zoals mijn tante tijdens de plechtigheid al zei. Een markante man is heengegaan. Ik zal mijn opa gaan missen.

Opa Gerrit
* 31 december 1924
+ 18 februari 2021

De winterse spierballen van februari

Het sneeuwtapijt op het terras is alweer grotendeels weggesmolten door de februarizon, maar desondanks is Nederland deze week volledig in de greep van extreme winterkou. Afgelopen zondag werd de eerste officiële ijsdag van de winter gemeten en afgelopen nacht werd er voor het eerst in acht jaar weer zeer strenge vorst geregistreerd. En dat koude weer blijft nog wel even aanhouden.

Een lange vorstperiode doet de harten van menig schaatsliefhebber natuurlijk sneller kloppen. Helaas: de Tocht der Tochten gaat vanwege corona niet door, mocht het zover komen. Op dit moment is het ijs in de Friese meren nog van abominabele kwaliteit. Juist in het noorden van het land deed Thialf zich afgelopen nacht het minst gelden. De rest van de week zal het kouder worden, dus wie weet wat er nog mogelijk is.

Het gezegde dat als de dagen lengen, de nachten gaan strengen, gaat dus op. Inmiddels duren de dagen alweer bijna twee uur langer dan in december, maar toch is daar wat betreft de temperatuur nog weinig van te merken. En dat terwijl het eind van de winter echt in zicht is. Over nog geen drie weken zit het koudste seizoen er alweer op.

Klimatologisch zijn we het dieptepunt van de winter duidelijk gepasseerd. Toch valt klimatologisch de koudste dag van het jaar niet in januari, maar in februari: Valentijnsdag is in Nederland historisch gezien de koudste dag van het jaar. Hoe komt dat?

In Nederland wordt de temperatuur in de winter vooral door de wind bepaald. Als de wind uit het westen komt, wat vaak het geval is, wordt er zachte, vochtige lucht onze kant op geblazen. Hoe anders is het als de wind uit het oosten waait. Dan wordt er droge lucht van het continent aangevoerd en kan het stevig vriezen. Oostenwinden zijn in de winter (helaas) vrij zeldzaam. Wel komen ze naarmate het seizoen vordert vaker voor.

Het voorkomen van verschillende windrichtingen in de winter (december t/m februari), onderverdeeld in vier kwadranten. Weergegeven zijn de 7-daagse klimatologische gemiddelden. Data: KNMI, 1901-2020 voor De Bilt.

In het eerste deel van de winter ligt het aandeel koude noordoostenwinden op ongeveer 1 op de 6. In de eerste helft van februari stijgt dit aandeel naar 1 op de 4 en dit gaat ten koste van het aandeel zachte zuidwestenwinden, wat een duidelijk afkoelend effect heeft. Dit drukt de temperaturen in februari.

Temperatuurverloop in de wintermaanden (december t/m februari). Groen: daggemiddelden, donkergroen: gemodelleerde gemiddelden gebaseerd op windrichting. Zwart: gemiddelde temperatuur als windrichting willekeurig is. De donkerblauwe staaf geeft de kortste dag van het jaar weer (21 december), de blauwe staaf geeft het middelpunt van de winter weer (18 januari) en de lichtblauwe staaf geeft de klimatologisch koudste dag van het jaar weer (14 februari). De gele balk markeert vandaag (9 februari).

Te zien is dat december en januari in werkelijkheid (groene lijn) duidelijk warmer zijn dan wanneer de wind uit alle richtingen evenveel zou waaien (zwarte lijn). In februari verdwijnt het opwarmende effect van de wind grotendeels. Halverwege de maand is dit proces voltooid, wat verklaart dat deze periode zo koud is. Eind februari zit het klimatologisch gemiddelde duidelijk in de lift, waardoor deze periode weer wat zachter is, de vele oostenwinden ten spijt.

Momenteel wordt de kou veroorzaakt door een noordoostenwind die Siberische kou met zich meebrengt. Daarmee houdt de winter van 2020-2021 zich netjes aan de klimatologische wetmatigheid dat er meer noordoostenwinden zijn in de sprokkelmaand, zodat februari zijn winterse spierballen weer eens kan laten zien.