De coronacrisis: een collectief falen

Afgelopen week zijn gemiddeld 10.000 Nederlanders per dag positief op het coronavirus getest. Het goede nieuws is dat de piek bereikt lijkt, maar de vraag is wel hoe we de virusuitbraak opnieuw zo uit de klauwen hebben kunnen laten lopen.

Na een half jaar gebukt te zijn gegaan onder de coronamaatregelen, vond een aantal bekende Nederlanders het vorige maand ineens nodig om hun kont tegen de krib te gooien en tegen het overheidsbeleid te ageren. Ook minder bekende Nederlanders veegden hun reet af met de heersende coronaprotocollen. Zo maakte de politie vorige week korte metten met een illegaal feest in Laren.

De burgerlijke ongehoorzaamheid helpt niet in de strijd tegen het coronavirus. Erg veel lijkt er ook niet te zijn geleerd van het begin van de crisis. Het kabinet grijpt steevast te laat en te slap in en het RIVM blijft meer verwarring dan duidelijkheid zaaien. Het gevolg is dan ook dat er de afgelopen maanden enorm veel mensen met het coronavirus besmet zijn geraakt, veel meer dan nodig was geweest.

Het is een gevalletje collectief falen dat me doet me denken aan die briljante sketch van het Klokhuis met een liftmonteur van heel lang geleden. De lift was tussen twee verdiepingen vast blijven zitten en veel zin om de slachtoffers te helpen, had de liftmonteur niet, getuige de volgende briljante conversatie:

“En met hoeveel zijn jullie dan?”

– “Wat maakt dat nou uit?!”

“Ooh… Dan blijf je maar sitte!”

– “Met z’n vijven!”

“Met z’n vijven. So! Is dat typisch een geval van eigen schuld, hè?”

– “Hoezo?!”

“Heb je dat bordje niet gezien wat onder het knopje staat?”

– “O ja…”

“Wat staat er?”

– “Maximaal vier personen.”

“Ja. En jullie dachten gewoon: “Kom, we gaan met z’n vijven naar binnen. Helemaal niemand die het ziet.” Wat krijg je dan? A) het materieel gaat kapot, B) je brengt jezelf in moeilijkheden en C) de liftmonteur moet er weer bij komen. Wat zeggen we dan?”

– “Sorry!”

“Daar hoor ik maar één sorry. En jullie zijn met z’n vijven. Ik wil graag vijf sorry’s horen!”

Zo nurks als deze liftmonteur hoeft het natuurlijk ook niet gebracht te worden, maar het is duidelijk dat mensen op hun verantwoordelijkheden gewezen mogen worden. We zitten allemaal in hetzelfde schuitje, of, in dit geval, een lift die tussen twee verdiepingen is vastgelopen (de lockdown).

Dat het sociale leven op een wat lager pitje gezet moet worden om de coronacrisis in te dammen, is dus wel duidelijk. Het RIVM houdt al sinds het begin van de crisis het reproductiegetal bij. Ik heb me niet verdiept in hoe dit getal nou precies berekend wordt, maar je zou verwachten dat het sterk gecorreleerd is met het aantal nieuwe coronabesmettingen. Dat blijkt inderdaad redelijk het geval te zijn.

In de onderstaande grafiek heb ik zowel het aantal nieuwe besmettingen als het reproductiegetal uitgezet. Op het moment dat het reproductiegetal 1 is, zou het aantal nieuwe besmettingen gelijk moeten blijven. Dat gebeurt ook, al zit er enige vertraging in:

Aantal nieuwe besmettingen (groene lijn, linker y-as) en het reproductiegetal (zwarte lijn, rechter y-as).

Halverwege maart, begin juli, begin augustus en eind augustus was het reproductiegetal 1. Ongeveer een kleine week daarna bereikte het aantal nieuwe besmettingen een piek (een maximum eind maart/begin april, een minimum begin juli, een lokaal maximum begin augustus en een lokaal minimum eind augustus).

Te zien is dat het reproductiegetal in het begin van de crisis ongeveer 2 was. Dat is vervolgens gauw gedaald tot onder de 1, waardoor het aantal nieuwe besmettingen gauw daalde en het virus onder controle leek. Het reproductiegetal daalde echter nooit heel ver onder de 1 en was vanaf eind maart weer aan een hele geleidelijke opmars bezig, met twee pieken in de vakantieperiode.

In juli kon die stijging van het reproductiegetal naar ongeveer 1,4 nog niet heel veel kwaad, omdat er toen maar weinig mensen besmet waren, maar in augustus ging het wel helemaal mis. Het aantal nieuwe besmettingen per dag steeg in twee maanden tijd van 600 tot 10.000.

Nog altijd ligt het reproductiegetal niet onder de 1. Dat komt ook omdat het reproductiegetal pas naderhand kan worden vastgesteld. Het laatste reproductiegetal dateert namelijk van 9 oktober, toen het einde van de stijging nog lang niet in zicht was. Is er een manier om het reproductiegetal op basis van het aantal nieuwe besmettingen te schatten? Dat lijkt enigszins te kunnen.

Het reproductiegetal blijkt redelijk goed gecorreleerd te zijn met het groeipercentage van het aantal nieuwe coronabesmettingen van 6 dagen later. Het verloop van het geschatte reproductiegetal ziet er zo uit:

Het werkelijke reproductiegetal (zwart) en het geschatte reproductiegetal (grijs).

Te zien is dat het geschatte reproductiegetal sinds de zomer redelijk in de pas loopt met het werkelijke reproductiegetal. Wel wordt het nu iets onderschat. In het begin van de crisis werd het reproductiegetal juist overschat, ook omdat de groei van het aantal nieuwe besmettingen toen sterker achterliep op het reproductiegetal. Kennelijk duurde het toen dus langer voordat een besmetting aan het licht kwam.

Het goede nieuws is dat de grijze lijn voorspelt dat het reproductiegetal inderdaad weer dalende is en dat is hard nodig ook. Aan de overheid en de recalcitrante burgers de taak om het reproductiegetal de komende tijd nog flink veel verder te laten zakken. Wees dus niet diegene die zich nog op het laatste moment in de spreekwoordelijke volle lift werpt en ervoor zorgt dat de liftmonteur iedereen uit hun benarde positie moet bevrijden. Voor je het weet zit je een uur lang je verontschuldigingen aan te bieden en domme liedjes te zingen. Het aantal nieuwe besmettingen moet drastisch naar beneden en daarom zullen we allemaal ons beste beentje voor moeten zetten.