Herfst!

Het is weer september en dat betekent dat de herfst begonnen is. Van dat herfstweer hebben we de afgelopen week al een voorproefje gekregen. Het slot van augustus was zelfs dusdanig koel dat de maand op de valreep de titel warmste augustusmaand ooit misliep, de lange hittegolf ten spijt.

Hoewel het hoogtepunt van de zomer slechts een maand achter ons ligt, doet begin september vaak niet meer echt aan de zomer denken. De dagen zijn te kort, de zon is te zwak en het weer is vaak te onstuimig. Daarom wordt de gehele septembermaand al sinds jaar en dag door weerkundigen tot de herfst gerekend. Hoe komt het dat de zomer na zijn hoogtepunt zo snel uitdooft?

Om die vraag te beantwoorden, heb ik weer eens de weergegevens van De Bilt geanalyseerd. Hoe ziet het jaarlijkse temperatuurverloop eruit en wat is de rol van de windrichting daarop?

De windrichting heb ik opgedeeld in vier kwadranten: zuidwest, noordwest, noordoost en zuidoost. Westenwinden zorgen voor zachte winters en lauwe zomers, terwijl oostenwinden in de winter voor koudegolven en in de zomer voor hittegolven zorgen. Voor elk kwadrant heb ik de gemiddelde temperatuur per dag bepaald. Vervolgens heb ik dit temperatuurverloop gemodelleerd aan de hand van een sinusoïde. Dat blijkt doorgaans redelijk te gaan:

Gemiddelde temperatuur bij een zuidwestenwind. De temperaturen zijn opgeschaald naar het huidige klimaat.

Dergelijke grafieken zijn voor de minimum- en maximumtemperatuur te maken. De temperatuur loopt redelijk in de pas met de geschatte sinusoïdes, wat betekent dat ik verder kan gaan met de windrichting. Er blijkt een duidelijke seizoenale component in de windrichting te zitten. De wind komt het hele jaar door meer uit het westen dan uit het oosten. Oostenwinden komen in het voor- en najaar echter relatief veel voor, terwijl de westenwinden in de zomer domineren.

Windrichting per dag. Weergegeven is het 7-daagse gemiddelde.

De rol van de windrichting op het temperatuurverloop blijkt niet heel groot te zijn. Alleen in de zomer is het duidelijk frisser door de westenwinden, terwijl de winters juist wat zachter zijn. In de onderstaande grafiek heb ik in het zwart zowel de gemiddelde, maximum- als minimumtemperatuur per dag afgebeeld. De oranje, groene en lichtblauwe lijnen geven de berekende temperaturen per dag, gebaseerd op de windrichting en de geschatte sinusoïdes. De vloeiende lijnen geven het temperatuurverloop wanneer de windrichting geen rol zou spelen.

Jaarlijks temperatuurverloop. Rood: maximumtemperatuur, groen: gemiddelde temperatuur, blauw: minimumtemperatuur.

In de winter (december tot begin februari) hebben de westenwinden een opwarmend effect en in de zomer (juni en juli) hebben ze een afkoelend effect. De rest van het jaar heeft de windrichting weinig invloed op de klimatologisch gemiddelde temperaturen.

De grafieken laten zien dat het hoogtepunt van de zomer in juli valt. De maximumtemperatuur piekt rond 17 of 18 juli, de gemiddelde temperatuur rond 20 juli en de minimumtemperatuur rond 24 of 25 juli. Doordat de wind later in de zomer wat meer uit het zuidoosten waait, valt het thermische hoogtepunt van de zomer in de praktijk wat later, namelijk eind juli of begin augustus.

Het verval is op dat moment al ingezet en dus gaat de temperatuur in augustus alleen nog maar omlaag. De oogstmaand doet klimatologisch niet veel onder voor juli, maar dat komt dus doordat juli (net als juni) wordt afgekoeld door de vele westenwinden.

Ten opzichte van het hoogtepunt van de zomer is het nu al een paar graden afgekoeld, een verschil dat nog wat groter zou zijn als de wind in de eerste helft van de zomer niet zo disproportioneel vaak uit westelijke richtingen zou waaien. De komende maand gaat de gemiddelde temperatuur met nog ruim 3 graden omlaag, in oktober met 4 en in november weer met ruim 3. Iets om naar uit te kijken.